1- مقدمه

درساعت 06: 17 ( به وقت UTC) و 36: 21 ( بوقت محلی) زمین‌لرزه ای به بزرگی (NEIC) M=5.7 ، (IIEES) Ms=5.6، در 50 کیلومتری جنوب شرق جهرم بوقوع پیوست. مختصات رومرکز زمین‌لرزه فوق براساس تحلیل لرزه نگاشت های ثبت شده در ایستگه‌های لرزه نگاری شبکه باند پهن پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، 28.30 درجه عرض شمالی و 54.21 درجه طول شرقی تعیین شده است.

زمین‌لرزه فوق الذکر با پسلرزه قابل توجهی که به فاصله زمانی 34 دقیقه بعد از آن و با بزرگی (IIEES) Ms=5.5 رویداد همراه بود. رومرکز زمین‌لرزه اخیر 28.28 درجه عرض شمالی و 54.05 درجه طول شرقی تعیین گردید(IIEES). در اثر زمین‌لرزه اصلی و پسلرزه‌های آن حدود دو هزار واحد مسکونی در روستاهای نصر خانی، زرک، گلوبراک از توابع جهرم و شهرک دبیران از توابع شهرستان زرین دشت بطور کامل تخریب شدند و به چهار هزار واحد مسکونی صدمات جدی وارد شد. بر طبق آخرین گزارشات،‌ بیشترین خسارات وارده مربوط به روستاهای دره شور، دهنو، دبیران و شهر پیر می باشد. در اثر زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم – داراب یک نفر کشته و 25 نفر زخمی شده اند.
زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم- داراب نیز بمانند تمامی زمین‌لرزه‌های بزرگ با تعداد زیادی پسلرزه همراه بوده است که تعدادی از آنها که به لحاظ بزرگی قابل توجه بوده اند، توسط ایستگاههای شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه دریافت و ثبت شده اند. سازوکار ژرفی زمین‌لرزه اصلی 82/4/19 در منطقه جهرم- داراب بنا به گزارش مرکز زلزله شناسی هاروارد از نوع فشاری ( معکوس)‌ با مولفه امتدادلغز محاسبه شده است.

2-سابقه لرزه خیزی منطقه رو مرکز زمین لرزه

وضعیت لرزه خیزی تاریخی (‌به نقل از آمبرسیز و ملویل، 1982) و دستگاهی ( کاتالوگ IIEES) در (شکل1) نشان داده شده است. همانطور که بوضوح مشاهده می شود بجز یک مورد زمین‌لرزه تاریخی گزارش شده در مجاورت شهر جهرم که در سال 1808میلادی بوقوع پیوسته است و زمین‌لرزه سال 1677 میلادی لار، هیچگونه رویداد تاریخی دیگری در منطقه رو مرکز زمین‌لرزه 82/4/19 بچشم نمی خورد. توزیع زمین‌لرزه‌های دستگاهی نیز موید این نکته است که منطقه متاثر از رویداد اخیر، بجز چند مورد محدود، فاقد زمین‌لرزه‌های دستگاهی سده بیستم است. وقوع زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم- داراب در منطقه ای که فاقد سابقه لرزه خیزی تاریخی و دستگاهی بوده است دلالت بر این نکته دارد که منطقه مزبور در مرحله سکون لرزه ای قرار داشته است.

3- زمین لرزه 82/4/19 و پسلرزه‌های آن

موقعیت رو مرکز زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم- داراب با بزرگی 5.6= (IIEES) Ms، پسلرزه رویداده به فاصله زمانی 34 دقیقه بعد از زمین‌لرزه اصلی با بزرگی 5.5= (IIEES) Msو سایر پسلرزه‌های ثبت شده در ایستگه‌های شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه در شکل (2) نشان داده شده اند. مختصات رومرکز زمین‌لرزه اصلی براساس تحلیل لرزه نگاشت های ایستگه‌های لرزه نگاری کاوش (KAV) و آشتیان (ASH) ، 28.30 درجه عرض شمالی و 54.21 درجه طول شرقی بدست آمده اند که تقریبا مشابه مختصات گزارش شده توسط مرکز لرزه نگاری(NEIC) می باشند. لرزه نگاشت مربوط به زمین‌لرزه اصلی جهرم- داراب ثبت شده در ایستگاه لرزه نگاری باند پهن کاوش (KAV) در شکل (3) نشان داده شده است.
ترکیب لرزه نگاشت های بدست آمده از ایستگه‌های لرزه نگاری بین‌المللی (IMS)(شکل 4) با لرزه نگاشت های ایستگه‌های داخلی شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه (شکل 5) امکان تحلیل موقعیت رومرکز زمین‌لرزه اصلی و پسلرزه‌های آن بکمک تعداد بیشتری از ایستگه‌ها را میسر ساخت. نتیجه تحلیل این اطلاعات در شکل (6) و جدول (1) آورده شده است. وجود مقادیر ناچیز اختلاف در موقعیت محاسبه شده برای رومرکز زمین‌لرزه اصلی که بروش های مختلف بدست آمده است، (IIEES+IDC,IIEES,NEIC) ناشی از خطای غیر قابل اجتناب در تعیین محل رویداد زمین‌لرزه در شرایط عدم وجود یک شبکه ملی متراکم با تعداد قابل توجه ایستگاه لرزه نگاری می باشد.
توزیع پسلرزه‌ها در منطقه، بدلیل تعداد کم آنها ( ناشی از عدم وجود یک شبکه متراکم محلی در منطقه) اجازه تشخیص روند خاصی برای گسل یا گسل های مسبب زمین‌لرزه را نمی دهد. اما بهرحال تجمع و تمرکز آنها در اطراف زمین‌لرزه اصلی حکایت از آزاد شدن انرژی قابل توجهی در طول محدود و معینی از گسل مسبب زمین‌لرزه می نماید. با توجه به حل CMT سازوکار کانونی محاسبه شده توسط مرکز هاروارد ( شکل 7) و مطالعات زمین شناسی و زلزله شناسی بعمل آمده در مناطق همجوار، با فرض محتمل دانستن وجود گسل های پنهان در منطقه که غالبا امتداد غرب شمال غرب- شرق جنوب شرق از خود نشان می دهند و نیز وجود حرکات امتداد لغز از نوع راستگرد که در مجاورت منطقه رومرکزی زمین‌لرزه اصلی در زون های موازی با روند شمال غرب- جنوب شرق بچشم می خورد ( زون گسلی سبز پوشان، کره باس، کازرون- براز جان)، این امکان وجود دارد که بتوان صفحه با امتداد شمال غرب- جنوب شرق و شیب به سمت شمال شرق را بعنوان صفحه اصلی گسلش در حل سازوکار کانونی ارائه شده انتخاب نمود. با چنین فرضی صفحه اصلی گسلش با امتداد 268، شیب 47 و لغزش 115 درجه مشخص می گردد.

4-ویژگیهای زمین شناختی ناحیه رومرکز زمین لرزه

هر دو زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم- داراب و پسلرزه‌های آن در بخش جنوب خاوری تا جنوب زاگرس روی داده اند. این بخش از نظر زمین شناسی شامل چین ها و گسله‌های موازی با روند عمومی زاگرس در این بخش ( باختر- شمال باختری، خاور- جنوب خاوری) است. با وجودی که گسله‌های مشخص در این بخش شناسایی و معرفی نشده اند، اما با توجه به ویژگی تاقدیس های منطقه، از جمله رخنمونهای کرتاسه در میان آنها، نامتقارن بودن و بهم ریختگی یال های جنوبی این تاقدیس ها، به نظر می رسد که شاخه‌هایی از گسله‌های واژگون پی سنگ زاگرس در زیر آنها حضور داشته باشند. این گسله‌ها دنباله پهنه گسلی سورمه- لار می باشند. تصویر(1) نقشه گسله‌های شناخته شده در این پهنه را نشان می دهد(‌برگرفته از توکلی، 1997). همانطور که در این تصویر پیداست، گسله مشخص در این بخش ترسیم نشده است. برای درک بهتر از گسله‌های موجود یا محتمل درمنطقه، نقشه زمین شناسی عمومی منطقه و ترتیب و توالی رخساره ای در تصویر (2) نشان داده شده اند. برپایه شواهد رخساره ای، شماری از گسله‌های پنهان (Blind) محتمل، بر روی دامنه جنوبی تاقدیس های قدیمی ترسیم شده اند. این گسله‌ها در تصویر با خط چین نمایان هستند.
سازوکار کانونی حل شده برای زمین‌لرزه‌های روی داده نیز همخوانی خوبی با روند این گسله‌ها داشته، احتمال کارسازی آنها را در این رویداد بیشتر می کند. بهرحال با توجه به عدم دقت مکان یابی زمین‌لرزه‌ها در این مرحله، نمی توان به طور علمی و قطعی ساختار خاصی را مسبب این دو رویداد دانست و اظهار نظر بیشتر به اطلاعات افزون تر موکول می گردد.

شکل (1): زمین‌لرزه‌های تاریخی ( دایره‌های سفید)، زمین‌لرزه‌های دستگاهی سده بیستم ( دایره‌های قرمز) و موقعیت رومرکز زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم – داراب.

شکل (2): زمین‌لرزه اصلی جهرم- داراب(Ms=5.6)، بزرگترین پسلرزه (Ms=5.5) پسلرزه‌های ثبت شده در ایستگاه‌های شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه بهمراه سازو کار کانونی زمین‌لرزه اصلی ( حلCMT) گزارش شده توسط مرکز هاروارد.

شکل (3): لرزه نگاشت مربوط به زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم- داراب ثبت شده در ایستگاه لرزه نگاری کاوش.

شکل(4): ایستگاه‌های لرزه نگاری بین‌المللی (IMS) که زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم – داراب را ثبت نموده اند و از آنها در تعیین موقعیت رویداد مزبور استفاده شده است.

شکل(5): استفاده از لرزه نگاشت های ثبت شده در ایستگاه‌های بین‌المللی (IMS) در کنار لرزه نگاشت ایستگاه‌های کاوش (KAV) و آشتیان (ASH) جهت تعیین محل بهتر زمین‌لرزه اصلی 82/4/19 جهرم – داراب.

شکل (6): موقعیت زمین‌لرزه 82/4/19 جهرم- داراب براساس تحلیل امواج ثبت شده در ایستگاه‌های بین‌المللی و ایستگاه‌های شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه.

تصویر (1): نقشه گسله‌های شناسایی شده در زاگرس جنوب خاوری( برگرفته از توکلی، 1997)، که موقعیت رومرکزی زمین‌لرزه‌های روی داده همراه با سازوکار کانونی برگرفته شده از USGSبر روی آن پیاده شده است.

تصویر(2): نقشه زمین شناسی ناحیه جهرم- داراب که با توجه به شواهد رخساره ای، گسله‌های پنهان محتمل در منطقه بر روی آن ترسیم شده است. موقعیت زمین‌لرزه‌های روی داده و سازوکار زمین‌لرزه اصلی ( برگرفته شده از USGS) به این نقشه افزوده شده است.

جدول (1): نتایج حاصل از تحلیل زمین‌لرزه 19/4/82 ثبت شده در ایستگه‌های لرزه نگاری بین‌المللی (IMS) و ایستگاه‌های شبکه لرزه نگاری باند پهن پژوهشگاه.

SOUTHERN IRAN(SOUTH_WEST OF DARAB)