تدوین الگویی برای ارزیابی تاب آوری بافت های تاریخی-تجاری در برابر زلزله

تاکنون مدل های متفاوتی برای ارزیابی تاب آوری بافت های معمول شهری در برابر مخاطرات طبیعی مانند زلزله ارائه شده است که تاب آوری را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار می دهند. با این حال، مطالعات جامع اندکی در خصوص تاب آوری، آسیب پذیری و نحوۀ ارتقای ایمنی و مدیریت بحران بازارهای تاریخی در برابر زلزله انجام شده است. وقوع زلزله در این بافت ها، می تواند تبعات گستردۀ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به دنبال داشته باشد. با توجه به تفاوت این بافت ها با بافت های معمول شهری منطقی است که مدل جدیدی برای ارزیابی تاب آوری در این نوع بافت ها تدوین شود. در این تحقیق با هدف ارزیابی تاب آوری بافت های تاریخی دارای ارزش تجاری در برابر زلزله (بازارهای سنّتی)، مدل جدیدی بر مبنای ترکیب ابعاد، شاخص ها و زیرشاخص‌های مرتبط با تاب‌آوری ارائه شده است. بدین منظور بعد فرهنگی- تاریخی در کنار ابعاد فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و سازمانی مورد مطالعه قرار گرفت و شاخص‌ها و زیرشاخص‌های مؤثّر در این پنج بعد تعیین و میزان اهمیت آنها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی محاسبه شد. در این راستا کمی‌سازی پارامترهایی که ماهیت کیفی دارند، بر اساس منطق فازی انجام گرفته و در مدل وارد شده است. مدل ارائه شده قادر است عملکرد سیستم بعد از زلزله را در پنج بعد که شامل 17 شاخص و 50 زیرشاخص است به تفکیک مکانی برای بخش های مختلف بازارها به طور نسبی محاسبه نماید. همچنین محاسبۀ عملکرد ترکیبی بافت تاریخی-تجاری، مدت زمان بازتوانی پس از زلزله، تاب آوری کلی بافت در برابر زلزله و ارائۀ نمودار تاب آوری در برابر زلزله از دیگر خصوصیات مدل ارائه شده می باشد. با استفاده از این مدل می توان مداخلات لازم را به منظور ارتقای تاب آوری بخش های مختلف بازارها تعیین نمود. مدل معرفی شده سپس به صورت موردی به منظور تعیین تاب آوری بازار تاریخی تبریز در برابر زلزله با توجه به شاخص ها و ابعاد پیشنهاد شده مورد استفاده قرار گرفته است. عملکرد بخش های مختلف بازار تاریخی تبریز و تاب آوری موجود محاسبه شده و بر اساس آن برنامۀ ارتقای تاب آوری بافت بازار تاریخی تبریز در مدت ده سال پیشنهاد شده است. نشان داده شده که با گذشت زمان های مختلف از شروع اجرای عملیات ارتقای تاب آوری، عملکرد بافت در برابر زلزله های احتمالی چه تغییری خواهد کرد.