نقشه بروز شده گسل های ایران

      ارتباط میان گسل و زمین لرزه یکی از موضوع های مهم در بین زمین شناسان و زلزله شناسان است. باور علمی در مورد نحوه رویداد زمین‌لرزه‌های زمین‌ساختی بر پایه مفهوم نظریه ی بازگشت کشسانی استوار است. نظریه بازگشت کشسانی، سرچشمه انرژی ارتعاشی زمین‌لرزه را آزاد شدن ناگهانی انرژی حاصل از تجمع تغییرشکلهای کشسانی در پوسته زمین عنوان‌‌‌ می‌کند. این رهایی انرژی به نوبه خود با گسیختگی برشی ناگهانی بخشی از پوسته زمین در طول آنچه گسل خوانده‌‌‌ می‌شود، همراه است. به همین دلیل مفهوم گسلش به عنوان چشمه انرژی این گونه زمین‌لرزه‌ها مفهومی عام یافته است. بنابراین، شناسایی گسل های فعال و تعیین پتانسیل لرزه ای آنها از یک سو برای درک زمین ساخت فعال یک ناحیه و از سوی دیگر، ارزیابی خطر زمین لرزه بر عهده زمین شناسان و زلزله شناسان است. از این رو، نقشه گسله های فعال (در مقیاسهای متناسب) برای تحقیق و آموزش در شاخه های متفاوت از قبیل ژئومورفولوژی، زمین شناسی، ژئوفیزیک، مهندسی زلزله و مهندسی عمران استفاده و کاربرد گسترده ای داشته و تهیه آن ضروری است.

     اولین معیار برای طبقه بندی گسل های فعال، وجود شواهد فعالیت در زمان عهد حاضر در مقیاس زمین شناسی است. به طور کلی، گسلی که دارای حداقل یک رویداد لرزه ای در هولوسن (یازده هزار سال گذشته) و یا بیشتر در طی کواترنر پسین (125،000 سال گذشته) باشند را، گسل فعال می نامند.

برای شناسایی گسل های فعال می توان به ویژگیهای زیر استناد نمود:

– ویژگیهای تاریخی

بررسی نوشته های تاریخی گذشته شامل نسخ خطی ، یادداشتهای شخصی کهن ، روزنامه ها و سفرنامه ها به شناسائی گستره های لرزه زا کمک خواهد کرد.

– ویژگیهای لرزه شناسی

      ثبت هر گونه فعالیت لرزه ای بر روی گسله ها، از قبیل فعالیت های خرد لرزه ای و یا زمین لرزه های بزرگ، نشان دهنده فعال بودن آن قطعه گسلی است.

– ویژگیهای زمین شناسی

     به طور کلی گسل های فعال باعث جابجایی عوارض سطحی زمین و شکل گیری نشانگرهای فعالیت در راستای گسلها می شوند. از مهمترین این نشانگر ها می توان به افراز های گسلی، پادگانه های آبرفتی، مخروط افکنه ها، سطوح مثلثی شکل واقع بر افراز گسلی، آبراهه جابجا شده، پشته های فشاری، نهشته های کواترنر جابجا شده اشاره کرد.

پس از شناسایی گسل های فعال بر پایه معیارهای ذکر شده، میتوان آنها را به سه رده زیر تقسیم کرد:

1-1-گسل زمین لرزه ای

گسله هایی هستند که در حین فعالیت، نهشته های جوان کواترنر را بریده و تاریخ زمین لرزه های رخ داده بر روی آنها نیز معلوم است. این گونه گسله ها پتانسیل فعالیت مجدد در آینده را دارا هستند.

2-1-گسل لرزه زا

گسلهای پنهانی که باعث ایجاد زمینلرزه می شوند ولی با گسیختگی سطحی همراه نیستند. برای شناسایی این دسته از گسله ها از وضعیت لرزه خیزی گستره بهره گرفته می شود.

3-1-گسل کواترنر

تشخیص فعالیت این گروه از گسلها بر پایه مشاهده جابجایی عوارض سطحی هولوسن و یا کواترنر پسین استوار است. داده لرزه ای از فعالیت این گروه از گسل ها در دسترس نیست. این موضوع میتواند ناشی از دوره بازگشت بسیار طولانی زمین لرزه و یا خزش بر روی این گسلها باشد.

به این ترتیب، پژوهشگاه در سال 1382 بر مبنای تعریف و رده بندی های فوق اقدام به تهیه و چاپ نقشه گسل های فعال ایران نمود. نسخه ی دوم این نقشه که در سال 1390 بروز رسانی گردید نه تنها حاوی اطلاعات بروز از گسل های فعال ایران می باشد بلکه فایل رقومی گسل ها به همراه اطلاعات موجود هر گسل شامل امتداد، شیب، ریک، سازوکار، نرخ لغزش، سابقه ی لرزه خیزی و … بر روی لوح فشرده در دسترس عموم قرار گرفت.

گسلهاي فعال ايران را مي توان به عنوان شواهد مستقيم تغيييرشکل کنوني پوسته در ايران دانست که حاصل برخورد قاره اي بين صفحات عربستان و اوراسيا مي باشد. اگرچه گسلهاي فعال در زاگرس مدفون مي باشند، ولي حل سازوکار کانوني زمين لرزه ها در اين منطقه دلالت بر وجود گسلهاي معکوس (با راستای شمال غربی) و امتدادلغز (با راستای شمالی-جنوبی) در پي سنگ آن دارد. در ساير مناطق ايران، بيشتر گسلهاي فعال به سطح زمين مي رسند. حل سازوکار کانوني زمين لرزه هاي روي داده در امتداد سيستم هاي گسلي شرق و مرکز ايران به غلبه گسلهاي امتدادلغز در يک رژيم فشاري-برشي دلالت دارند. اگرچه گسلهاي فعال منطقه آذربايجان نیز از نوع امتدادلغز می باشند، به نظر می رسد تعدادی از آنها در يک رژيم کششي-برشي ايجاد شده اند. در مناطق البرز و کپه داغ پهنه هاي گسلي نسبتاً وسيع و متراکم بوده، به طوري که شناسايي گسلهاي فعال منفرد و مجزا به دشواري صورت گرفته است. درنهايت، صرف نظر از تراسهاي فرايش يافته در طول سواحل درياي عمان، اطلاعات ما در مورد گسلهاي فعال ناحيه مکران اندک است.